10 zasad podstawowych:
1. Mówiąc i pisząc o osobach z niepełnosprawnością nigdy nie używaj, dawnych, krzywdzących określeń: — kaleka, inwalida, upośledzony, niepełnosprawny!
2. Mówiąc i pisząc o osobach z niepełnosprawnością nigdy nie używaj określeń żargonowych i eufemistycznych: — przykuty do wózka, inwalida na wózku, sprawny inaczej!
3. Mówiąc i pisząc o osobach z niepełnosprawnością używaj określeń:
- - osoba z niepełnosprawnością
- - osoba z niepełnosprawnością ruchową
- - osoba poruszająca się na wózku
- - osoba poruszająca się o kulach
- - osoba niewidoma — osoba niedowidząca
- - osoba niesłysząca – osoba niedosłysząca
- - osoba głuchoniewidoma
- - osoba z niepełnosprawnością intelektualną
- - osoba z zaburzeniem psychicznym
- - osoba niskiego wzrostu
4. Zanim udzielisz pomocy zapytaj czy osoba z niepełnosprawnością życzy jej sobie.
5. Bądź taktowny w inicjowaniu kontaktu fizycznego – zanim dotkniesz osoby z niepełnosprawnością, aby jej pomóc uprzedź ją o tym.
6. Wózek, laska, proteza to elementy przestrzeni osobistej osoby z niepełnosprawnością – nie dotykaj ich bez potrzeby.
7. Nie głaszcz psów przewodników i psów asystentów! Nie rozpraszaj ich uwagi! Te zwierzęta muszą być cały czas skupione, aby jak najlepiej pomóc swemu panu/pani. Zwierzęta pomagające osobom z niepełnosprawnością są dobrze wyszkolone i łagodne.Gdyby jednak zdarzyło się, że ktoś nie może zapanować nad swoimi zwierzęciem, możesz poprosić o jego wyprowadzenie.
8. Jeśli coś mówisz – zwracaj się bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnością. Rozmawianie tylko z jej towarzyszem, opiekunem, pomocnikiem lub tłumaczem języka migowego świadczy o ignorowaniu takiej osoby i jest wyrazem braku kultury.
9. Reaguj uprzejmie na prośby osób z niepełnosprawnością. One się nie skarżą, ale podpowiadają ci, co mogłoby im ułatwić funkcjonowanie w pewnej przestrzeni.
10. Jeśli nie wiesz jak się zachować wobec osoby z niepełnosprawnością – po prostu ją o to zapytaj!
1. Osoba poruszająca się na wózku
Przebywając w jej towarzystwie:
- nie nachylaj się nad nią zbyt nisko podając jej rękę na powitanie, albo rozmawiając z nią;
- nie proś jej, aby przytrzymała coś na swoich kolanach – dokumenty, ubranie itp.;
- nie stawiaj nic na blacie przymocowanym do wózka;
- rozmawiając z nią usiądź na krześle (aby znaleźć się ze swoją twarzą na tym samym poziomie); jeśli nie możesz usiąść – stań w niewielkiej odległości, aby rozmówca nie musiał podnosić zbyt wysoko głowy i nadwerężać kręgów szyjnych, patrząc na twoją twarz;
- zapytaj czy osoba poruszająca się na wózku życzy sobie, aby pomóc jej go pchać, czy wnieść po schodach; zanim dotkniesz wózek zapytaj jego właściciela jak masz to zrobić, aby go nie uszkodzić;
Uwaga! Jako członek komisji wyborczej nie możesz pomóc osobie z niedowładem rąk w zakreśleniu na karcie do głosowania nazwiska wybranego kandydata. Jeśli zostaniesz o to poproszony – grzecznie odmów uzasadniając, że udzielając takiej pomocy postąpiłbyś wbrew prawu i poinformuj ją, że może skorzystać z pomocy każdej innej osoby znajdującej się w lokalu wyborczym (oprócz mężów zaufania reprezentujących komitety wyborcze) lub sam znajdź taką osobę.
2. Osoba z niepełnosprawnością ruchową
Przebywając w jej towarzystwie:
- jeśli porusza się o kulach – nie chwytaj jej za ramiona, lub uprzedź ją, że chcesz wykonać taki ruch;
- zadbaj, aby w lokalu były niezbyt niskie krzesła — najlepiej z podłokietnikami i wysokim oparciem, na których można odpocząć.
3. Osoba niewidoma — niedowidząca
Przebywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj, że nie każda osoba niewidoma lub niedowidząca korzysta z laski lub psa przewodnika; niektóre problemy ze wzrokiem są niewidoczne dla postronnego obserwatora;
- witając się z nią powiedz jak się nazywasz i jaką pełnisz funkcję;
- zanim ją dotniesz – uprzedź ją o tym;
- zapytaj ją czy nie potrzebuje pomocy w poruszaniu się po lokalu wyborczym – np. w dojściu do urny, lub miejsca, gdzie będzie mogła wypełnić kartę do głosowania;
- pomagając jej w poruszaniu się nie chwytaj jej za rękę, tylko podaj jej swoje ramię;
- jeśli towarzyszy jej pies przewodnik – idź po przeciwnej stronie niż pies;
- idąc z osobą niewidomą/niedowidzącą opisuj jej pomieszczenie, w którym się znajdujecie;
- dla bezpieczeństwa osób niewidomych/niedowidzących sprzęty w pomieszczeniu powinny stać na stałych miejscach – najlepiej jak najbliżej ścian, aby zostawić jak najwięcej miejsca do poruszania się;
- uprzedzaj ją o przeszkodach, ale w sposób konkretny – np. uwaga, za dwa kroki będziemy mijać krzesło, urnę; albo – proszę schylić głowę, bo nad nami jest nisko zawieszony żyrandol;
- nie krzycz: „proszę uważać!” – bo osoba niewidoma/niedowidząca nie będzie wiedziała, czy ma zatrzymać się , uciekać, pochylić, czy coś przeskoczyć;
- jeśli wskazujesz jej drogę, podaj konkretne informacje – np. proszę pójść prosto do końca korytarza, a potem skręcić w lewo itp.
- jeśli musisz już iść, uprzedź osobę niewidomą /niedowidzącą w jakim miejscu się znajduje i opisz jej drogę do wyjścia;
- nie zostawiaj jej samej na środku pomieszczenia, ale np. przy ścianie lub krześle;
- nie przekładaj w inne miejsce laski pozostawionej przez osobę niewidomą/niedowidzącą, ani nie zmuszaj psa przewodnika, aby przesunął się gdzie indziej;
Uwaga! Jako członek komisji wyborczej nie możesz pomóc osobie niewidomej/niedowidzącej w odczytaniu informacji znajdujących się na karcie do głosowania, albo w zakreśleniu na niej nazwiska wybranego kandydata. Jeśli zostaniesz o to poproszony – grzecznie odmów uzasadniając, że udzielając takiej pomocy postąpiłbyś wbrew prawu i poinformuj ją, że może skorzystać z pomocy każdej innej osoby znajdującej się w lokalu wyborczym (oprócz mężów zaufania reprezentujących komitety wyborcze) lub sam znajdź taką osobę.
4. Osoba niesłysząca – niedosłysząca
Przebywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj, że jeśli osoba niesłysząca posługuje się jedynie językiem migowym, to czytanie z ruchu twoich warg jest dla niej bardzo trudne; język migowy jest zupełnie inny niż język polski;
- osoby niedosłyszące zwykle porozumiewają się w języku polskim, a przy komunikacji wspomagają się aparatami słuchowymi, czasem też patrzą na usta swojego rozmówcy;
- osoby niesłyszące i niedosłyszące zwykle informują innych jak najlepiej się z nimi porozumiewać – możesz zostać poproszony np. o wyraźniejsze mówienie, lub zapisywanie informacji na kartce;
- jeśli nie rozumiesz co mówi do ciebie osoba niesłysząca – niedosłysząca – poinformuj ją o tym;
- jeśli to ona nie rozumie, co do niej mówisz – powtórz komunikat, ale prostszymi słowami;
- zanim zaczniesz do niej mówić – upewnij się czy na ciebie patrzy;
- aby skupić na sobie jej wzrok – możesz dotknąć jej ramienia lub zamachać ręką;
- mów zawsze z twarzą zwróconą w kierunku rozmówcy;
- podczas rozmowy stań w takim miejscu, aby twoja twarz była dobrze oświetlona;
- mów wyraźnie – nie żuj wtedy gumy, ani nie zasłaniaj ust;
- nie krzycz! – jeśli rozmówca używa aparatu słuchowego, to jest on na pewno dostosowany do normalnego poziomu głosu i twój krzyk będzie zniekształcony;
5. Osoba z zaburzeniami mowy (także z porażeniem mózgowym i zespołem Tourette’a)
Przebywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj, że ona słyszy, więc nie musisz do niej mówić głośniej czy wyraźniej;
- poświęć jej całą uwagę;
- nie przerywaj jej, gdy mówi, nawet gdyby miało to trwać bardzo długo;
- jeśli jej nie rozumiesz – powiedz jej o tym i poproś grzecznie o powtórzenie;
- jeśli pomimo wielu prób nadal jej nie rozumiesz – poproś ją grzecznie, aby napisała to na kartce;
- jeśli nie jesteś pewien, czy dobrze usłyszałeś informacje – powtórz je;
- osoba z porażeniem mózgowym ma kłopoty z kontrolowaniem mięśni; może mówić niewyraźnie, wykonując przy tym mimowolne ruchy ciała; rozmawiaj z nią tak samo jak z każdym innym człowiekiem;
- osoba z zespołem Tourette’a może niekontrolowanie wydawać dźwięki lub wykonywać pewne gesty; niewiele z takich osób wypowiada słowa obraźliwe, nieprzyzwoite, przekleństwa; jeśli u twojego rozmówcy pojawią się taki wokalne, poczekaj aż ustaną i kontynuuj rozmowę;
- nie wyśmiewaj się z takich osób za ich plecami — one słyszą!
6. Osoba niskiego wzrostu
Przebywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj, że choć może mieć ok. 140 cm wysokości, a nawet mniej to jest osobą dorosłą i nie możesz traktować jej jak uroczego dziecka — nie dotykaj jej bez potrzeby i nie głaszcz jej po głowie;
- zadbaj o to, aby przedmioty, z których będzie korzystała w lokalu wyborczym były w zasięgu jej ręki;
- rozmawiając z osobą niskiego wzrostu stań w niewielkiej odległości, aby rozmówca nie musiał zadzierać głowy, aby na ciebie popatrzeć, albo przysiądź na krześle.
7. Osoby z epilepsją (padaczką)
Przebywając w ich towarzystwie:
- pamiętaj, że napady padaczkowe mogą mieć bardzo gwałtowny przebieg, ale mogą też przypominać stan transu; są też napady złożone gdy osoba, która jest nimi dotknięta może chodzić, lub wykonywać inne ruchy, ale w rzeczywistości jest nieprzytomna;
- pamiętaj, że ataków padaczki nie można powstrzymać!
- podczas ataku, udziel choremu pomocy: — podłóż mu coś miękkiego pod głowę — np. sweter, by zabezpieczyć ją przed potłuczeniem; — połóż go na boku;
- nie wkładaj mu do ust żadnych twardych przedmiotów!!!;
- nie podawaj żadnych leków, płynów ani jedzenia; — jeśli napad trwa ponad 3 minuty wezwij karetkę;
- po ataku chory może spać – nie zabraniaj mu tego;
- po ataku chory może czuć się zdezorientowany i zawstydzony – przejdź z nim do innego pomieszczania, aby mógł dojść do siebie.
8. Osoba z zaburzeniami psychicznymi
Przebywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj! – niewiele osób z zaburzeniami psychicznymi jest ubezwłasnowolnionych i pozbawionych praw wyborczych; w zdecydowanej większości przypadków choroba psychiczna utrudnia, ale nie wyklucza prowadzenia normalnego życia;
- pamiętaj! – może ona zachowywać się w sposób, który wyda ci się dziwny (nie rozumieć co do niej mówisz, reagować zbyt spontanicznie, być nadmiernie energiczni, lub bardzo ospali) , ale osoby z zaburzeniami psychicznymi są łagodne i nie stanowią zagrożenia dla innych; ataki agresji zdarzają się niezmiernie rzadko; w zdecydowanej większości choroba psychiczna ma charakter ukryty;
- uszanuj indywidualność tej osoby – nie bądź natarczywy, nie wyśmiewaj się z niej;
- w sytuacji kryzysowej zachowaj spokój, zapytaj grzecznie jak mógłbyś jej pomóc, udziel jej wsparcia tak jak każdej innej osoby; możesz tez delikatnie zapytać, czy ma przy sobie lekarstwa i czy przypadkiem nie powinien ich zażyć;
9. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną
Przebywając w ich towarzystwie:
- pamiętaj! – taka osoba nie ma zaburzeń psychicznych, a jedynie wolniej się uczy i ma kłopoty z wykorzystaniem zdobytej wiedzy i umiejętności w różnych miejscach i sytuacjach;
- nie traktuj jej jak dziecka i nie bądź wobec niej protekcjonalny;
- mówiąc do niej: — nie używaj sformułowań dziecinnych, bo to jest osoba dorosła, która sama podejmuje decyzje; — używaj zdań prostych wyrażających konkretne czynności, np. proszę wziąć kartę, podpisać się w tej rubryce, wrzucić kartę do urny;
- nie używaj pojęć abstrakcyjnych;
- zadawaj jak najprostsze pytania;
- jeśli otrzymasz sygnał, że nie zostałeś zrozumiany, powtórz zdania;
- osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma trudności z podejmowaniem szybkich decyzji – bądź wobec niej cierpliwy;
10. Osoba o odmiennym wyglądzie
Przybywając w jej towarzystwie:
- pamiętaj, że to nie musi być osoba z niepełnosprawnością, ale z powodu swojego wyglądu (np. zmiany nowotworowe na twarzy, rozszczep podniebienia, deformacje czaszkowo-kostne, otyłość olbrzymia) tak jest traktowana;
- nie odwracaj od niej wzroku, nie ignoruj jej – podobne zachowania są dla niej obelgą, może poczuć się dyskryminowana;
- jeśli nie wiesz jak zareagować na jej widok – po prostu uśmiechnij się.
11. Osoby z ukrytą niepełnosprawnością
Przebywając w ich towarzystwie:
- pamiętaj, że nie każda choroba/niepełnosprawność jest widoczna;
- pewne osoby mogą zachowywać się w sposób, który wyda ci się dziwny – np. ktoś, kto ma problemy z pamięcią krótkotrwałą może poprosić cię o zapisanie informacji, choć wskazówki, których udzielasz są proste i jasne; albo ktoś kto, choruje na astmę, nadciśnienie, lub zażywa mocne leki przeciwbólowe może nagle poczuć się zmęczony i poprosić cię o doprowadzenie do krzesła lub do otwartego okna;
- uszanuj dolegliwości takich osób i pomóż im w miarę swoich możliwości.