Logo Karkonoskiego Sejmiku Osób niepełnosprawnych

Jak popra­wić sys­tem orze­ka­nia o nie­peł­no­spraw­no­ści, by był zgod­ny ze stan­dar­da­mi Kon­wen­cji ONZ? – wystą­pie­nie RPO do Mini­stra Rodzi­ny i Pracy

Rzecznik Praw Oby stronaX400Oby­wa­te­le z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi mają pra­wo zabrać głos w dys­ku­sji o zmia­nach spo­so­bu orze­ka­nia o niepełnosprawności

Aby pomóc oso­bom z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi, pań­stwo ma orze­kać, jakie­go wspar­cia dana oso­ba potrze­bu­je, by nie­za­leż­nie żyć – a nie stwier­dzać, jak bar­dzo jest niesamodzielna

RPO wska­zu­je Mini­stro­wi Rodzi­ny warun­ki brze­go­we dobrej refor­my orzecznictwa.

Podob­ne wnio­ski przed­sta­wił Pol­sce przed tygo­dniem Komi­tet ds. Praw Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi W Pol­sce funk­cjo­nu­je aż sześć sys­te­mów orze­ka­nia o nie­peł­no­spraw­no­ści, w tym czte­ry sys­te­my usta­la­ją upraw­nie­nia do świad­czeń ren­to­wych (w ramach ZUS, KRUS, MSWiA i MON), i pią­ty — o stop­niu nie­peł­no­spraw­no­ści oraz szó­sty — w zakre­sie potrzeb kształ­ce­nia spe­cjal­ne­go.. Prze­pi­sy są sprzecz­ne, dez­orien­tu­ją oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi i utrud­nia­ją im korzy­sta­nie ze swo­ich praw.

RPO od wie­lu lat zwra­ca uwa­gę na potrze­bę zmian sys­te­mu orze­ka­nia. Pra­ce w tym pod­jął Mię­dzy­re­sor­to­wy Zespół pod prze­wod­nic­twem pre­zes ZUS Ger­tru­dy Uściń­skiej. Zakoń­czył on jed­nak pra­ce, zanim Komi­tet ONZ przed­sta­wił Pol­sce swo­je reko­men­da­cje o tym, jak lepiej reali­zo­wać Kon­wen­cję o pra­wach osób nie­peł­no­spraw­nych, któ­rą Pol­ska ratyfikowała.

Z pro­wa­dzo­nej z pre­zes ZUS kore­spon­den­cji Rzecz­ni­ka wyni­ka­ło, że zda­niem Zespo­łu oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi były wystar­cza­ją­co kon­sul­to­wa­ne, jako że w pra­cach zespo­łu bra­li udział przed­sta­wi­cie­le dwóch orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych. Zaś do co fun­da­men­tów nowe­go pro­jek­tu– to jest już za póź­no na zmia­ny, gdyż pro­jekt został już prze­ka­za­ny rzą­do­wi. Dla­te­go RPO zwra­ca się do mini­stry rodzi­ny, pra­cy i poli­ty­ki spo­łecz­nej, bo to od niej zale­ży teraz los zmian.

Kon­sul­ta­cje spo­łecz­ne to nie pyta­nie o zda­nie dwóch orga­ni­za­cji
Pierw­sza uwa­ga Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich doty­czy kon­sul­ta­cji: nie­zwy­kle istot­ne jest, aby w toku pro­jek­to­wa­nia roz­wią­zań usta­wo­wych doty­czą­cych osób z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi wysłu­cha­ny był głos tych osób oraz repre­zen­tu­ją­cych ich orga­ni­za­cji. Tego wyma­ga Kon­wen­cja ONZ. A udział w pra­cach nad pro­jek­tem przed­sta­wi­cie­li dwóch orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych mają­cych jedy­nie głos dorad­cy nie speł­nia stan­dar­du konwencyjnego.

- Z tego wzglę­du pozwo­lę sobie wyra­zić nadzie­ję, że przy­go­to­wa­ny pro­jekt usta­wy, na kolej­nym eta­pie prac, sta­nie się przed­mio­tem sze­ro­kich kon­sul­ta­cji spo­łecz­nych, w któ­rych swo­ją oce­nę pro­po­no­wa­nych regu­la­cji będą mogły wyra­zić same oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi oraz ich orga­ni­za­cje – pisze RPO Adam Bod­nar. — Liczę, że wie­lo­krot­nie pod­kre­śla­na w cza­sie dia­lo­gu rzą­du z człon­ka­mi Komi­te­tu ds. Praw Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi w Gene­wie w dniach 4–5 wrze­śnia 2018 r. dekla­ra­cja pol­skich władz o otwar­to­ści na współ­pra­cę ze śro­do­wi­skiem osób z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi znaj­dzie swo­je peł­ne potwier­dze­nie i odzwier­cie­dle­nie w dzia­ła­niach w tym tak waż­nym obszarze.

Poję­cie „nie­sa­mo­dziel­ność” jest sprzecz­ne z Kon­wen­cją ONZ

Dru­gie zastrze­że­nie RPO, wie­lo­krot­nie przed­sta­wia­ne we wcze­śniej­szej kore­spon­den­cji, doty­czy same­go podej­ścia do nie­peł­no­spraw­no­ści. Zgod­nie z Kon­wen­cją ONZ o pra­wach osób nie­peł­no­spraw­nych, sys­tem orzecz­ni­czy powi­nien pozwa­lać na okre­śle­nie zin­dy­wi­du­ali­zo­wa­ne­go wspar­cia potrzeb­ne­go danej oso­bie, zarów­no o cha­rak­te­rze finan­so­wym, jak i nie­fi­nan­so­wym. Powi­nien więc sku­piać się na poten­cja­le oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią, nie zaś na jej dysfunkcjach.

W tym kon­tek­ście nie­po­kój RPO wywo­łu­je infor­ma­cja, że w nowym sys­te­mie ma się poja­wić kate­go­ria „nie­sa­mo­dziel­no­ści” oraz orze­ka­nie o „stop­niu nie­sa­mo­dziel­no­ści”. Stoi to w sprzecz­no­ści z Kon­wen­cją i z aktu­al­nym podej­ściem do nie­peł­no­spraw­no­ści opar­tym o pra­wa czło­wie­ka. W oce­nie RPO, jak rów­nież zda­niem wspie­ra­ją­cych dzia­łal­ność Rzecz­ni­ka człon­ków Komi­sji Eks­per­tów ds. Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi, koniecz­ne jest zasto­so­wa­nie w ramach sys­te­mu orze­ka­nia ter­mi­no­lo­gii spój­nej z Kon­wen­cją. Rzecz­nik postu­lu­je więc, by w toku prac nad pro­jek­tem usta­wy zmie­nić okre­śle­nie „orze­ka­nie o nie­sa­mo­dziel­no­ści” na sfor­mu­ło­wa­nie pozy­tyw­ne i odno­szą­ce się do zakre­su wspar­cia osób z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi. To sło­wa prze­cież osta­tecz­nie decy­du­ją o tym, jak wszy­scy postrze­ga­my pro­blem nie­peł­no­spraw­no­ści. Co inne­go zna­czy “nie zdol­ny do…”, a co inne­go “może — pod warun­kiem wspar­cia pole­ga­ją­ce­go na…”

Nie każ­dy musi wie­dzieć, na czym pole­ga nie­peł­no­spraw­ność inne­go czło­wie­ka
Pla­no­wa­na refor­ma orzecz­nic­twa wyda­je się rów­nież dosko­na­łą oka­zją do reflek­sji nad tre­ścią i for­mą wyda­wa­nych orze­czeń.
Dziś wymóg zamiesz­cze­nia w orze­cze­niu o stop­niu nie­peł­no­spraw­no­ści sym­bo­lu przy­czy­ny nie­peł­no­spraw­no­ści wyni­ka z roz­po­rzą­dze­nia (Mini­stra Gospo­dar­ki, Pra­cy i Poli­ty­ki Spo­łecz­nej z 15 lip­ca 2003 r. , Dz.U. z 2015 r. poz. 1110), któ­re zosta­ło wyda­ne na pod­sta­wie usta­wy o reha­bi­li­ta­cji zawo­do­wej i spo­łecz­nej oraz zatrud­nia­niu osób nie­peł­no­spraw­nych (Dz. U. z 2018 r. poz. 511). Wszyst­kie rodza­je orze­czeń mają zawie­rać „sym­bol przy­czy­ny nie­peł­no­spraw­no­ści”. To zna­czy, że jeśli ktoś przed­ło­ży pra­co­daw­cy zaświad­cze­nie o nie­peł­no­spraw­no­ści, to on tę nie­peł­no­spraw­ność pozna, nawet jeśli jest to nie­peł­no­spraw­ność nie­wi­docz­na i nie ma związ­ku z wyko­ny­wa­ną pra­cą. Budzi to wąt­pli­wo­ści z punk­tu widze­nie pra­wa do pry­wat­no­ści i auto­no­mii infor­ma­cyj­nej zawar­te­go w art. 51 Kon­sty­tu­cji. Zda­niem RPO trze­ba zna­leźć inny spo­sób chro­nią­cy pra­co­daw­cę i pra­cow­ni­ka, a zre­zy­gno­wać ze wska­zy­wa­nia w orze­cze­niu sym­bo­lu przy­czy­ny nie­peł­no­spraw­no­ści. War­to zauwa­żyć, że kwe­stia ta była roz­pa­try­wa­na przez Try­bu­nał Kon­sty­tu­cyj­ny (sygn. akt SK 19/17, wyrok z 19 czerw­ca 2018 r., Dz. U. z 2018 r. poz. 1241). TK nie roz­strzy­gnął, czy sym­bol nie­peł­no­spraw­no­ści może być zawar­ty na orze­cze­niu, ponie­waż uznał kwe­stio­no­wa­ną regu­la­cję za nie­kon­sty­tu­cyj­ną z powo­dów for­mal­nych – zawar­cie w roz­po­rzą­dze­niu a nie w ustawie.

Poprzed­nie wystą­pie­nie RPO w spra­wie Wystą­pie­nie Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich do Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych z dnia 10 maja 2018 r.
Pismo Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych do Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich z dnia 22 maja 2018 r.
Pismo Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich do Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych z dnia 18 czerw­ca 2018 r.
Pismo Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych do Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich z dnia 27 czerw­ca 2018 r.
Pismo Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich do Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych z dnia 8 sierp­nia 2018 r.
Pismo Pre­zes Zakła­du Ubez­pie­czeń Spo­łecz­nych do Rzecz­ni­ka Praw Oby­wa­tel­skich z dnia 21 sierp­nia 2018 r.

XI.7061.10.2018 wanej aktu­al­nie nowe­li­za­cji prze­pi­su art. 6b ust. 3 usta­wy o reha­bi­li­ta­cji zawodowej. 

za: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/jak-poprawi%C4%87-system-orzekania-o-niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bci-by%C5%82-zgodny-ze-standardami-konwencji-onz-%E2%80%93