PARK KRA­JO­BRA­ZO­WY DOLI­NY BOBRU

Park wraz z otu­li­ną jest tere­nem o nie­zwy­kle boga­tej histo­rii. Zacho­wa­ło się tu wie­le obiek­tów prze­szło­ści świad­czą­cych o bogac­twie kul­tu­ro­wym i arty­stycz­nym tego obsza­ru. Sztu­ka tego regio­nu cho­ciaż nosi cechy cha­rak­te­ry­stycz­ne dla całe­go Dol­ne­go Ślą­ska, nie mniej jed­nak posia­da swo­ją odręb­ną spe­cy­fi­kę, zwią­za­ną z dużym nasy­ce­niem drew­nia­nym budow­nic­twem sza­chul­co­wym, budow­nic­twem muro­wa­nym, miesz­czań­skim i rezy­den­cjo­nal­nym (wraz z zało­że­nia­mi par­ko­wy­mi) oraz wystę­po­wa­niem licz­nych krzy­ży i kapli­czek przydrożnych.

Obszar Par­ku od śre­dnio­wie­cza nale­żał do księ­stwa świd­nic­ko-jawor­skie­go. Naj­star­sze zapi­ski kro­ni­kar­skie odno­szą się do trzech miast. Dwóch, znaj­du­ją­cych się na sty­ku z tere­na­mi Par­ku — Jele­niej Góry i Lwów­ka Ślą­skie­go oraz jed­ne­go, cen­tral­nie poło­żo­ne­go w Par­ku — Wle­nia. W pół­noc­nej czę­ści Jele­niej Góry poło­żo­ne jest Wzgó­rze Krzy­wo­uste­go, na któ­rym według zapi­sków kro­ni­kar­skich znaj­du­je się gro­dzi­sko pocho­dzą­ce z XI w.

Histo­ria Wle­nia się­ga X i XI wie­ku, kie­dy na pobli­skim wzgó­rzu powstał gró­dek ple­mien­ny Bobrzan (X w.), a póź­niej jed­na z naj­star­szych na Ślą­sku kasz­te­la­nii (XI w.). Śre­dnio­wiecz­nym pocho­dze­niem cha­rak­te­ry­zu­je się rów­nież więk­szość osad wiej­skich, prze­waż­nie z łań­cu­cho­wym typem ukła­du prze­strzen­ne­go. Do naj­cen­niej­szych obiek­tów gotyc­kie­go budow­nic­twa świec­kie­go nale­żą: zało­że­nie zam­ko­we na Górze Zam­ko­wej koło Wle­nia oraz rycer­ska wie­ża miesz­kal­na w Sie­dlę­ci­nie (z uni­kal­ny­mi XIV-wiecz­ny­mi malo­wi­dła­mi ścien­ny­mi o tema­ty­ce dworskiej).

Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla kra­jo­bra­zu kul­tu­ro­we­go są kamien­ne krzy­że pokut­ne pocho­dzą­ce głów­nie z XIV-XVI wie­ku, sta­wia­ne przez prze­stęp­cę na miej­scu zbrod­ni, będą­ce oso­bli­wy­mi pomni­ka­mi śre­dnio­wiecz­ne­go pra­wa. Znaj­du­ją się o­ne w Czer­ni­cy, Kle­czy, Pław­nej, Nie­lest­nie, Strzy­żow­cu oraz we Wle­niu. Z okre­su rene­san­su pocho­dzą zało­że­nia dwor­skie w Macie­jow­cu, Pła­ko­wi­cach i Dębo­wym Gaju, a relik­ty rene­san­so­we zacho­wa­ły się w pała­cach w Nie­lest­nie, Czer­ni­cy i Wle­niu (prze­bu­do­wa­ne w XVIII i XIX wieku).

Barok repre­zen­tu­ją świą­ty­nie poewan­ge­lic­kie w Sie­dlę­ci­nie i Mar­czo­wie oraz w Pław­nej i Bystrzy­cy. Rezy­den­cjo­nal­ne budow­nic­two świec­kie to pała­ce: na Wleń­skim Gród­ku i w Prze­ździe­dzy oraz nie­licz­ne miesz­czań­skie kamie­nicz­ki we Wle­niu. Z okre­su kla­sy­cy­zmu i póź­niej­sze­go na uwa­gę zasłu­gu­je pałac w Macie­jow­cu oraz ratusz we Wle­niu. Cen­ny­mi obiek­ta­mi są zało­że­nia pała­co­wo-par­ko­we w: Macie­jow­cu, Dębo­wym Gaju, Prze­ździe­dzy, Nie­lest­nie oraz na Wleń­skim Gród­ku (Wleń). Naj­więk­szą powierzch­nię zaj­mu­je park obok pała­cu w Macie­jow­cu (28,96 ha).

Inte­re­su­ją­ce są tere­ny spa­ce­ro­wo-wypo­czyn­ko­we w oko­li­cach Boro­we­go Jaru i Wzgó­rza Krzy­wo­uste­go (z wie­żą wido­ko­wą z 1911 r.) w Jele­niej Górze, któ­re już w XIX w. sta­no­wi­ły wiel­ką atrak­cję dla miesz­kań­ców tego miasta.

Nie­zwy­kle cen­ne są inży­nier­skie obiek­ty wod­ne, wybu­do­wa­ne na Bobrze w począt­kach XX w. Słu­żą o­ne ochro­nie prze­ciw­po­wo­dzio­wej i celom ener­ge­tycz­nym. Są to zapo­ry: w Sie­dlę­ci­nie (1924/25; Jezio­ro Modre), we Wrzesz­czy­nie (1926/27; Jezio­ro Wrzesz­czyń­skie) i — naj­star­sza, olbrzy­mia zapo­ra w Pil­cho­wi­cach (1904/12; Jezio­ro Pil­cho­wic­kie) oraz elek­trow­nie wod­ne — licząc kolej­no od Jele­niej Góry: Bobro­wi­ce III, Bobro­wi­ce I, Bobro­wi­ce II, Wrzesz­czyn, Pil­cho­wi­ce I i Pil­cho­wi­ce II. Z Bobrem wią­że się wybu­do­wa­nie jazów wod­nych (10 szt.), paru mostów kole­jo­wych i dro­go­wych oraz kil­ku mły­nów. W pra­cach budow­la­nych uczest­ni­czy­ły fir­my hydro­tech­nicz­ne i elek­tro­tech­nicz­ne o zna­czą­cych osią­gnię­ciach i doświad­cze­niu: J. M. Voith, Brie­gleb Han­sen, Sach­sen­werk, Sie­mens Schuc­kert Werke i All­ge­me­ine Elek­tri­zi­täts Gesellschaft.

Uru­cho­mie­nie w doli­nie Bobru, nie­zwy­kle atrak­cyj­nej linii kole­jo­wej — z Jele­niej Góry do Lwów­ka Ślą­skie­go (28 wrze­śnia 1909 r.) zwią­za­ne było z wydrą­że­niem — na tak krót­kim odcin­ku — 3 tune­li: pod górą Czy­żyk (dł. 187 m; 1907 r.); mię­dzy sta­cja­mi Pil­cho­wi­ce i Nie­lest­no (dł. 154 m; 1909 r.) oraz mię­dzy sta­cja­mi Nie­lest­no i Wleń (dł. 320 m; 1909 r.). Dziś wszyst­kie te obiek­ty są wyjąt­ko­wy­mi zabyt­ka­mi „otwar­te­go” muzeum techniki.

Ogó­łem w reje­strze Woje­wódz­kie­go Kon­ser­wa­to­ra Zabyt­ków uję­tych jest 46 obiek­tów zabyt­ko­wych (35 — Park, 11 – otu­li­na). W Par­ku i otu­li­nie zacho­wa­ło się wie­le miejsc dzia­łal­no­ści czło­wie­ka, pocho­dzą­cej z wcze­snych okre­sów histo­rycz­nych. Spo­ty­ka­my śla­dy jego obec­no­ści od epo­ki kamie­nia aż do śre­dnio­wie­cza. Zacho­wa­ły się rów­nież pozo­sta­ło­ści osad i cmen­ta­rzysk łużyc­kich w rejo­nie Dębo­we­go Gaju, Moje­sza, Piesz­ko­wa, Pła­ko­wic, Pław­nej i Wle­nia, miej­sca kul­to­we w rejo­nie Pła­ko­wic, wcze­sno­śre­dnio­wiecz­ne gro­dzi­ska w Mar­czo­wie, Wle­niu i Jele­niej Górze oraz śla­dy eks­plo­ata­cji zło­ta (rejon Pła­ko­wic, Kle­czy i Łup­ków) i osad­nic­twa gór­ni­cze­go (Dwo­rek, Pła­ko­wi­ce, Mojesz i Sobota).

Opra­co­wa­ła MJ