Miej­sca na mapie Dol­ne­go Ślą­ska — Lubań Śląski

Na zachód od rze­ki Kwi­sy, aż po Nysę Łużyc­ką roz­cią­ga się zie­mia, któ­ra przez dłu­gi okres dzie­jów nale­ża­ła do tzw. Mil­ska. W prze­ka­zach XVII i XVIII wie­ku zali­cza­no ją do Gór­nych Łużyc. Tu wła­śnie na Pogó­rzu Izer­skim, w malow­ni­czej doli­nie Kwi­sy leży Lubań, nie­gdyś lud­na osa­da han­dlo­wo — celna.

O cha­rak­te­rze tej osa­dy zade­cy­do­wa­ło jej bar­dzo korzyst­ne poło­że­nie geo­gra­ficz­ne. Krzy­żo­wa­ły się tu bowiem waż­ne szla­ki han­dlo­we: dro­ga pro­wa­dzą­ca ze Ślą­ska do Czech oraz trakt z Rusi do Miśni i Łużyc. Poło­że­nie mia­sta tak­że obec­nie przed­sta­wia się bar­dzo korzyst­nie; do Nie­miec jest z Luba­nia 25 km, mniej — wię­cej tyle samo do Czech.

Ze wzmia­nek kro­ni­kar­skich, nie zawsze popar­tych doku­men­ta­mi, wyni­ka, że sta­ra osa­da rze­mieśl­ni­czo — han­dlo­wa jaką był Lubań — otrzy­ma­ła pra­wa miej­skie w pierw­szej poło­wie XIII wie­ku. Dokład­na data loka­cji mia­sta nie jest zna­na, w tej kwe­stii histo­ry­cy nie są zgod­ni. Jed­ni utrzy­mu­ją, że Lubań loko­wa­no jesz­cze za cza­sów Bol­ka I Wyso­kie­go. Inni uwa­ża­ją, że otrzy­mał pra­wa miej­skie w 1220 roku, Jesz­cze inni twier­dzą, że loka­cja mia­sta musia­ła nastą­pić w II poło­wie XIII wie­ku, oko­ło roku 1268.

Mia­sto począt­ko­wo pod­le­ga­ło wój­to­wi, następ­nie po sfi­na­li­zo­wa­niu aktu loka­cyj­ne­go uzy­ska­ło samo­rząd, w skład któ­re­go wcho­dzi­li raj­cy miej­scy zwa­ni “sena­to­res” z bur­mi­strzem, noszą­cym tytuł “con­sul regens”, na cze­le. Pierw­szym bur­mi­strzem Luba­nia był Miko­łaj Her­man. Sie­dzi­bą samo­rzą­du był ratusz, wznie­sio­ny pośrod­ku ryn­ku, na któ­rym w kra­mach i budach roz­kła­da­li swe towa­ry rze­mieśl­ni­cy i kupcy.

Wiek XIII w dzie­jach Luba­nia zapi­sał się jako okres korzyst­ne­go roz­wo­ju gospo­dar­cze­go mia­sta O wyso­kiej sto­pie życio­wej jego miesz­kań­ców świad­czyć może fakt, że w 1273 roku miesz­cza­nie ufun­do­wa­li wspa­nia­ły męski klasz­tor fran­cisz­kań­ski, co w owym cza­sie zna­czą­co pod­no­si­ło ran­gę mia­sta i pre­stiż lokal­nej społeczności.

W XIII wie­ku przy­by­wa­li licz­nie do Gór­nych i Dol­nych Łużyc Fla­man­do­wie, któ­rzy przy­nie­śli na zie­mię lubań­ską boga­te tra­dy­cje tkac­twa sukien­ni­cze­go, któ­re prze­trwa­ło do XIX wie­ku ustę­pu­jąc tkac­twu lnianemu.

W Luba­niu kwi­tło piwo­war­stwo. Piwo lubań­skie zna­ne było ze swej dobrej jako­ści w odle­głym o ponad 150 km Wro­cła­wiu, gdzie poda­wa­no go w ratu­szo­wej restau­ra­cji Piw­ni­cy Świd­nic­kiej, dosko­na­le zacho­wa­nej do dziś.

Po 1319 roku zie­mia zgo­rze­lec­ka, a wraz z nią Lubań, przy­pa­dła Hen­ry­ko­wi I Jawor­skie­mu. Zaraz po obję­ciu rzą­dów, zna­ny z gospo­dar­no­ści ksią­żę zakła­da klasz­tor żeń­ski oraz koń­czy budo­wę murów obron­nych Lubania.

Za pano­wa­nia Hen­ry­ka I Jawor­skie­go mia­sto prze­ży­wa­ło inten­syw­ny roz­wój gospo­dar­czy i urba­ni­za­cyj­ny. Lubań uzy­skał w tym cza­sie wie­le korzyst­nych dla sie­bie przy­wi­le­jów. Rze­mieśl­ni­cy miej­sco­wi, zrze­sze­ni w cechach mie­li mono­pol na zaopa­try­wa­nie tere­nów w pro­mie­niu mili od mia­sta w takie pro­duk­ty, jak: piwo, mię­so i pie­czy­wo. Miesz­cza­nie ponad­to uzy­ska­li dzię­ki temu przy­wi­le­jo­wi pra­wo do użyt­ko­wa­nia na tym tere­nie lasów łow­nych i wód.

Cen­nym przy­wi­le­jem dla mia­sta było nada­nie mu pra­wa skła­du. Miesz­cza­nie lubań­scy dzię­ki zręcz­nej poli­ty­ce han­dlo­wej wypra­co­wa­li sobie tzw. przy­mus dro­go­wy, na pod­sta­wie któ­re­go prze­jeż­dża­ją­cy kupiec zmu­szo­ny był do korzy­sta­nia jedy­nie z dróg, znaj­du­ją­cych ujście w mie­ście. Miał też obo­wią­zek wysta­wie­nia na pewien czas swo­ich towa­rów na sprzedaż.

Za cza­sów Hen­ry­ka Jawor­skie­go Lubań ugrun­to­wał swo­ją pozy­cję jako cen­trum regio­nu dzię­ki uzy­ska­niu tzw. pra­wa Rady, czy­li pra­wa sądow­no­ści karal­nej. Lubań­ski okręg sądo­wy obej­mo­wał ponad 40 wsi. W 1326 roku Hen­ryk Jawor­ski nadał mia­stu pra­wo tar­gu sol­ne­go obej­mu­ją­cy cały powiat.

Od poło­wy czter­na­ste­go wie­ku do roku 162 1 Lubań znaj­du­je się pod pano­wa­niem cze­skim. W XIV wie­ku napa­dy rau­brit­te­rów spo­wo­do­wa­ły powo­ła­nie samo­obro­ny miej­skiej w posta­ci Związ­ku Sze­ściu Miast, do któ­re­go nale­ża­ły Lubań, Zgo­rze­lec, Lubij, Żyta­wa, Budzi­szyn i Kamie­niec Łużyc­ki. Umo­wa o wza­jem­nej pomo­cy praw­nej i zbroj­nej umac­nia­ła pozy­cję miesz­czań­stwa, jak rów­nież stwa­rza­ła solid­ną siłę. For­mal­ne roz­wią­za­nie Związ­ku nastą­pi­ło dopie­ro w 1815 roku, po kon­gre­sie wie­deń­skim. Zwią­zek Sze­ściu Miast reak­ty­wo­wa­no 21 maja 1991 roku.

Na począt­ku XV wie­ku wstrzą­snął Euro­pą Środ­ko­wą zro­dzo­ny w Cze­chach ruch husyc­ki. W roku 1426 Lubań został nie­mal doszczęt­nie znisz­czo­ny. Zanim mia­sto zdą­ży­ło dźwi­gnąć się z ruin, Husy­ci ponow­nie w mar­cu 1431 roku splą­dro­wa­li Lubań. Nie­licz­ni miesz­kań­cy schro­ni­li się do klasz­to­ru fran­cisz­ka­nów, któ­ry jed­nak został zdo­by­ty i znisz­czo­ny tak jak całe mia­sto z przedmieściami.

Woj­ny nie były jedy­ny­mi klę­ska­mi, jakie nawie­dza­ły Lubań. Mia­sto tra­wio­ne było wiel­ki­mi poża­ra­mi , a tak­że nęka­ne licz­ny­mi epi­de­mia­mi. Nie­ob­ce były rów­nież zatar­gi o cha­rak­te­rze reli­gij­nym, któ­re mia­ły miej­sce wraz z naro­dzi­na­mi refor­ma­cji, bowiem idee lute­ra­ni­zmu zna­la­zły w Luba­niu wie­lu zwo­len­ni­ków podob­nie zresz­tą jak na całym Śląsku.

Wyda­rze­niem w histo­rii mia­sta, któ­re wstrzą­snę­ło jego egzy­sten­cją była nie­zwy­kle suro­wa kara nało­żo­na przez kró­la Fer­dy­nan­da cze­sko — węgier­skie­go na Lubań i inne mia­sta łużyc­kie za rze­ko­mą zdra­dę. Król zażą­dał od Luba­nia 300 tysię­cy marek kon­try­bu­cji, a mia­sto utra­ci­ło nie­któ­re docho­do­we przy­wi­le­je i naby­te uprzed­nio wsie.

Kolej­ne lata rów­nież nie były pomyśl­ne dla Luba­nia: epi­de­mie i poża­ry dzie­siąt­ko­wa­ły lud­ność. Pomi­mo tego mia­sto usi­ło­wa­ło jed­nak nie pod­da­wać się loso­wi. W latach 1539 — 1543 powstał w ryn­ku wspa­nia­ły rene­san­so­wy ratusz. Wznie­sio­ny został “Dom Sol­ny”, posta­wio­no biblio­te­kę miej­ską. W II poło­wie XVI wie­ku powsta­ło w Luba­niu gim­na­zjum. W mie­ście odby­wa­ły się pierw­sze przed­sta­wie­nia teatral­ne. Wzra­stał poziom kul­tu­ry mieszczan.

Na począt­ku woj­ny 30-let­niej cesarz Fer­dy­nand II oddał Łuży­ce w zastaw elek­to­ro­wi saskie­mu. W 1635 roku obszar ten już for­mal­nie został odstą­pio­ny Sak­so­nii. W tym cza­sie mia­sto było paro­krot­nie oble­ga­ne i oku­po­wa­ne na prze­mian przez woj­ska pro­te­stanc­kie i kato­lic­kie. Na domiar złe­go w 1634 roku spa­lo­no przed­mie­ścia: Zgo­rze­lec­kie i Miko­łaj­skie, a sam Lubań został ponow­nie spu­sto­szo­ny przez zarazę.

Po woj­nie 30-let­niej Lubań po raz kolej­ny dźwi­gał się z ruin; nastą­pił roz­kwit płó­cien­nic­twa, co było wyni­kiem osie­dla­nia się znacz­nej licz­by tka­czy pro­te­stanc­kich z Czech i kup­ców ze Ślą­ska, któ­rzy schro­ni­li się tutaj przed prze­śla­do­wa­nia­mi reli­gij­ny­mi. Obok człon­ków cechu płó­cien­ni­ków poja­wia­ją się wte­dy “wol­ni tka­cze” miej­scy oraz płó­cien­ni­cy wiej­scy, co szyb­ko dopro­wa­dza do upad­ku tkac­twa cecho­we­go na rzecz tań­sze­go tkac­twa wiej­skie­go i wolnego.

Roz­wój płó­cien­nic­twa łączy się z duży­mi zmia­na­mi prze­strzen­ny­mi w mie­ście. Nastę­pu­je w Luba­niu zagęsz­cze­nie zabu­do­wy, bowiem boga­cą­cy się na han­dlu płót­nem i przę­dzą kup­cy budu­ją domy o cha­rak­te­rze pałacowym.

W II poło­wie XVII wie­ku powsta­ją w Luba­niu pocz­ta i dru­kar­nia. ale dal­szy roz­wój mia­sta zaha­mo­wa­ny zosta­je w roku 1760 przez ogrom­ny pożar, któ­ry znisz­czył pra­wie wszyst­kie budow­le. W XVII i XVIII wie­ku Lubań prze­ży­wa wyjąt­ko­wo cięż­kie chwi­le; wybu­cha­ją poża­ry, mia­sto nawie­dza­ją epi­de­mie dżu­my i tyfusu.

Następ­ne stu­le­cia tak­że nie szczę­dzi­ły mia­stu klęsk i upo­ko­rzeń. Lubań dotkli­wie ucier­piał pod­czas woj­ny pół­noc­nej i woj­ny 7‑letniej. Nowych nie­szczęść dostar­czy­ły mia­stu woj­ny napo­le­oń­skie, w cza­sie któ­rych mia­sto odwie­dził sam Napoleon.

W 1815 roku na mocy trak­ta­tu wie­deń­skie­go mia­sto prze­szło pod wła­da­nie pru­skie. W XIX wie­ku powsta­ją pierw­sze zakła­dy prze­my­sło­we: cera­micz­ne i kole­jo­we. W pierw­szej poło­wie XIX wie­ku cał­ko­wi­cie upa­da sukien­nic­two na rzecz płó­cien­nic­twa. W 1899 roku powsta­je pierw­sza w mie­ście tkal­nia mecha­nicz­na. Lubań spe­cja­li­zu­je się w pro­duk­cji chu­s­te­czek do nosa, któ­re eks­por­to­wa­ne były do wie­lu kra­jów zamorskich.

Wraz z roz­wo­jem prze­my­słu wzro­sła licz­ba lud­no­ści. W mie­ście nastę­pu­ją duże zmia­ny prze­strzen­ne ; z począt­kiem II poło­wy XIX wie­ku roze­bra­no czę­ścio­wo for­ty­fi­ka­cje miej­skie, a w 70-tych latach w miej­sce fos wpro­wa­dzo­no pro­me­na­dy. Mia­sto otrzy­mu­je gaz i kana­li­za­cję, a plac ryn­ko­wy zosta­je wybru­ko­wa­ny. W zabu­do­wie dom miesz­czań­ski ustę­pu­je miej­sca kamie­ni­cy czyn­szo­wej.
W 1865 roku Lubań otrzy­mu­je połą­cze­nie kole­jo­we ze Zgo­rzel­cem i Węgliń­cem, a rok póź­niej — z Jele­nią Górą.

W cza­sie II Woj­ny Świa­to­wej Lubań znacz­nie ucier­piał. W zacię­tych wal­kach mia­sto prze­cho­dzi­ło z rąk do rąk. W koń­cu mar­ca 1945 roku oddzia­ły 7 Kor­pu­su Pan­cer­ne­go Gwar­dii opa­no­wa­ły sta­cję kole­jo­wą, a następ­nie toczy­ły boje w zachod­niej czę­ści mia­sta. Dopie­ro w dniu 9 maja 1945 roku 31 Armia wyzwo­li­ła osta­tecz­nie Lubań.

W cza­sie dzia­łań jeden z naj­waż­niej­szych zabyt­ków Luba­nia, ratusz miejski,uległ czę­ścio­we­mu znisz­cze­niu. W roku 1950 przy­stą­pio­no do jego rekon­struk­cji. W chwi­li obec­nej jest jed­nym z naj­ład­niej­szych zabyt­ków Luba­nia, w któ­rym sie­dzi­bę ma Urząd Sta­nu Cywil­ne­go, Muzeum Regio­nal­ne, Miej­ska Biblio­te­ka Publicz­na i Sala Rajców.