Miej­sca na mapie Dol­ne­go Ślą­ska — JANO­WI­CE WIELKIE

Nie wia­do­mo dokład­nie, kie­dy w miej­scu dzi­siej­szych Jano­wic Wiel­kich powsta­ła pierw­sza osa­da, ale na pew­no mia­ło to miej­sce nie póź­niej niż w XIII wie­ku. Miej­sco­wość w tym cza­sie zwią­za­na była z ośrod­kiem gór­ni­czo — hut­ni­czym w Mie­dzian­ce, razem z któ­rą wcho­dzi­ła począt­ko­wo w skład posia­dło­ści ziem­skiej z sie­dzi­bą w Mnisz­ko­wie. Pierw­sze pew­ne i potwier­dzo­ne wzmian­ki o miej­sco­wo­ści pocho­dzą dopie­ro z II poło­wy XIV wie­ku, a zatem z okre­su, gdy kopal­nie w Mie­dzian­ce były już od daw­na eksploatowane.

Wła­ści­cie­le jano­wic­kich dóbr zmie­nia­li się czę­sto. Jed­nym z pierw­szych zna­nych z imie­nia był Cle­ri­cus Bol­cze wymie­nio­ny w doku­men­tach z roku 1372, praw­do­po­dob­ny zało­ży­ciel zam­ku Bol­czów. Spo­śród wie­lu posia­da­czy tych ziem war­to wymie­nić tak­że ród Bur­ghau­sów któ­rzy w 1534 r. sprze­da­li majęt­ność Han­so­wi Schaf­fgot­scho­wi z zam­ku Chojnik.

Okres wojen husyc­kich ozna­czał dla miej­sco­wo­ści bar­dzo cięż­kie cza­sy. Wieś zosta­ła znisz­czo­na , a gór­nic­two pod­upa­dło, by oży­wić się dopie­ro w dru­giej poło­wie XV w.
W kolej­nym stu­le­ciu roz­wi­nę­ło się w Jano­wi­cach hut­nic­two. Nad rze­ką zbu­do­wa­no pierw­sze zakła­dy meta­lur­gicz­ne Póź­niej w doli­nie hut­ni­cze­go Poto­ku powsta­ła płucz­kar­nia ze sta­wem , gdzie prze­ra­bia­no sta­re hał­dy z innych kopalń i hut wypłu­ku­jąc zacho­wa­ne w nich związ­ki miedzi.

W 1610 r. powsta­ła w dole wsi nad Bobrem pierw­sza papier­nia , ale w cza­sie woj­ny trzy­dzie­sto­let­niej zosta­ła znisz­czo­na, podob­nie jak huta i płucz­kar­nia. Na tych tere­nach woj­na trzy­dzie­sto­let­nia zamknę­ła w spo­sób nie­od­wra­cal­ny zło­ty wiek gór­nic­twa i hut­nic­twa, w miej­sce któ­rych we wsi wykształ­ci­ły się licz­ne ośrod­ki tkac­twa chałupniczego.

W 2 poło­wie XVIII wie­ku Jano­wi­ce prze­szły jako spa­dek w ręce hra­bie­go zu Stol­berg –Wer­ni­ge­ro­de. Był to wów­czas jeden z naj­po­tęż­niej­szych i naj­bo­gat­szych ary­sto­kra­tycz­nych rodów na Ślą­sku, a jego człon­ko­wie peł­ni­li naj­wyż­sze urzę­dy i funk­cje w admi­ni­stra­cji pru­skiej. Rodzi­na posia­da­ła ogrom­ne dobra się­ga­ją­ce w tej oko­li­cy aż po Kamien­ną Górę.
Od począt­ku XIX wie­ku Jano­wi­ce Wiel­kie prze­ży­wa­ją widocz­ny roz­kwit; we wsi dzia­ła­ła papier­nia , powstał tak­że duży tar­tak, eks­plo­atu­ją­cy oko­licz­ne lasy. W tym cza­sie roz­po­czę­to poszu­ki­wa­nia , a potem wydo­by­cie rud oło­wiu i piry­tu w kopal­ni „Doro­thea”.

Znacz­ne oży­wie­nie przy­nio­sło prze­pro­wa­dze­nie w 1867 roku linii kole­jo­wej do Jele­niej Góry oraz wybu­do­wa­nie duże­go dwor­ca. Nad Bobrem powsta­ły oka­za­łe wia­duk­ty kolejowe.

Dzię­ki kolei Jano­wi­ce sta­ły się mod­nym let­ni­skiem i punk­tem wyj­ścia na wyciecz­ki. W 1880 był tu hotel , a tak­że gospo­da i restau­ra­cje. W począt­ku XX w. prze­by­wa­ło tu rocz­nie do tysią­ca tury­stów. Powsta­ło wte­dy spo­ro domów wypo­czyn­ko­wych, a wieś zaczę­ła nabie­rać cha­rak­te­ru letniskowego.

W rękach hra­bie­go zu Stol­berg-Wer­ni­ge­ro­de mają­tek pozo­stał do 1945 roku. Po zakoń­cze­niu dzia­łań wojen­nych Jano­wi­ce zacho­wa­ły swój cha­rak­ter , ale zmniej­sze­niu ule­gło zna­cze­nie wsi jako let­ni­ska. W 1973 roku miej­sco­wość uzy­ska­ła sta­tus sie­dzi­by władz gminnych.

Gospo­dar­kę kopal­nia­ną wzno­wio­no w latach 1945–54, pro­wa­dząc, pod ści­słą kon­tro­lą i na roz­kaz władz radziec­kich, pota­jem­ne wydo­by­cie rud ura­nu. Kil­ku­let­nia bru­tal­na eks­plo­ata­cja była przy­czy­ną upad­ku Mie­dzian­ki – dziś po tej zabyt­ko­wej miej­sco­wo­ści, któ­rej począt­ki się­ga­ją XII wie­ku pozo­stał jedy­nie kościół na wzgó­rzu i roz­rzu­co­ne po brzo­zo­wych zagaj­ni­kach kamienie.

Jano­wi­ce Wiel­kie tak­że obec­nie sta­no­wią zna­ko­mi­ta bazę wypa­do­wa dla tury­stów zamie­rza­ją­cych zwie­dzać pobli­skie Ruda­wy; do ruin zam­ku Bol­czów, wzno­szą­cych się na góru­ją­cym nad miej­sco­wo­ścią wzgó­rzu jest nie­speł­na godzi­na spa­ce­ru; nie­co dłuż­sze, ale dobrze ozna­ko­wa­ne tra­sy tury­stycz­ne pro­wa­dzą w kie­run­ku Sta­ro­ściń­skich Skał, Gór Soko­lich i malow­ni­czych koro­ro­wych jezio­rek, któ­re w oko­li­cach Wie­ści­szo­wic sta­no­wią natu­ral­ną pamiąt­kę po dzia­ła­ją­cych tutaj nie­gdyś kopalniach.

W Jano­wi­cach Wiel­kich oprócz dwóch zabyt­ko­wych kościo­łów god­ny zwie­dze­nia jest tak­że pałac zbu­do­wa­ny na pra­wym brze­gu Bobru w XVI wie­ku. W budow­li wznie­sio­nej na zle­ce­nie hra­bie­go Danie­la von Schaf­fgot­scha mie­ści się obec­nie dom pomo­cy spo­łecz­nej, któ­re­go admi­ni­stra­to­rzy pozwa­la­ją jed­nak umó­wio­nym gru­pom tury­stycz­nych na ogra­ni­czo­ne zwie­dza­nie obiektu.

Swo­istym zabyt­kiem Jano­wic Wiel­kich jest rów­nież miej­sco­wa sta­cja kole­jo­wa pamię­ta­ją­ca lata sześć­dzie­sią­te XIX wie­ku. Sty­lo­wa zabu­do­wa dwor­ca tak­że dzi­siaj przy­po­mi­na odle­głe cza­sy, kie­dy zatrzy­mu­ją­ce się tutaj pocią­gi peł­ne były tury­stów i wcza­so­wi­czów spra­gnio­nych malow­ni­czych wido­ków i spo­ko­ju sta­no­wią­cych głów­ne atrak­cje tej czę­ści Dol­ne­go Śląska.