Psy­cho­lo­gicz­ne aspek­ty uza­leż­nie­nia od kom­pu­te­ra oraz Internetu

W 1833 roku Char­les Bab­ba­ge, uzna­wa­ny za „ojca” kom­pu­te­ra, zapro­jek­to­wał napędzaną przez sil­nik paro­wy, maszy­nę różnicową („młyn aryt­me­tycz­ny”). W 1939 roku w Sta­nach Zjed­no­czo­nych, John V. Ata­na­soff i jego stu­dent Clif­ford Ber­ry, kosz­tem 650$ skon­stru­owa­li pierw­szy działający pro­to­typ kom­pu­te­ra. Czte­ry lata pózniej w Wiel­kiej Bry­ta­nii stwo­rzo­no Colos­sus – pierw­szą maszy­na cyfro­wą. W latach 70. powstał kom­pu­ter oso­bi­sty Alta­ir 8800, nato­miast w roku 1974 wysła­no pierw­szy e‑mail dzięki pro­gra­mo­wi, który opra­co­wał Ray Tom­lin­son i po raz pierw­szy użyto sło­wa INTER­NET. 17 sierp­nia 1991 roku Rafał Pie­trak, fizyk z Uni­wer­sy­te­tu War­szaw­skie­go, nawiązał przez kom­pu­ter łączność z Janem Seren­se­nem z Uni­wer­sy­te­tu w Kopen­ha­dze i z tą datą moż­na powią­zać począt­ki Inter­ne­tu w Polsce.

W dzi­siej­szych cza­sach coraz częst­szym pro­ble­mem, zwłasz­cza wśród mło­de­go poko­le­nia, sta­je się nie tyl­ko zależ­ność od sub­stan­cji psy­cho­ak­tyw­nych, takich, jak nar­ko­ty­ki czy alko­hol, ale rów­nież od okre­ślo­nych form zacho­wa­nia czy okre­ślo­nych czyn­no­ści (np. korzy­sta­nia z kom­pu­te­ra). Takie uza­leż­nie­nie jest uza­leż­nie­niem psy­chicz­nym, bez kom­po­nen­ty fizycz­nej i pole­ga na sil­nym przy­mu­sie wyko­ny­wa­nia okre­ślo­ne­go zacho­wa­nia bądź czyn­no­ści, pomi­mo ich szko­dli­wych następstw. Inter­ne­to­ho­lizm zwa­ny też sie­cio­ho­li­zmem oraz uza­leż­nie­nie od Inter­ne­tu to zabu­rze­nia coraz czę­ściej spo­ty­ka­ne w pla­ców­kach lecze­nia odwykowego.

Nie­wąt­pli­wie ist­nie­je wie­le korzy­ści z nowo­cze­snych tech­no­lo­gii, takich jak: uła­twio­ny dostęp do wie­lu infor­ma­cji, pomoc w nauce, roz­wi­ja­nie nowych zain­te­re­so­wań, uła­twie­nie kon­tak­tów spo­łecz­nych, roz­ryw­ka czy wspar­cie dla osób nie­peł­no­spraw­nych. Jed­nak nale­ży pamię­tać, że nad­mier­ne korzy­sta­nie nie­sie tak­że wie­le zagrożeń:

• fizycz­nych (scho­rze­nia kręgosłupa, brak ruchu i aktyw­ne­go wypo­czyn­ku, nadwaga),
• psy­chicz­nych (m.in. roz­ła­do­wy­wa­nie napięć w sposób nie­na­tu­ral­ny, agre­sja, narażenie na prze­moc, a także uzależnienie),
• spo­łecz­nych, (m.in. zanik więzi rodzin­nych, zanie­dba­nie nauki, pra­cy, zatar­cie gra­ni­cy między rzeczywistością a fik­cją, izo­la­cja, zawężenie kontaktów, zubożenie języka)

War­to wie­dziec, że ostat­nich latach licz­ba osób, któ­re korzy­sta­ją z inter­ne­tu wzro­sła pra­wie sześciokrotnie. Sza­cun­ki wska­zu­ja, iż aktu­al­nie korzy­sta z nie­go ok. 40% społeczeństwa.

Najwięcej użytkowników Inter­ne­tu zamiesz­ku­je Koreę Płd. – 96%, Wiel­ką Bry­ta­nię — 78% , Sta­ny Zjed­no­czo­ne — 56%.

Austra­lij­skie bada­nia wyka­za­ły, że w 2012 roku dzie­ci i mło­dzież do lat 18 spędzała przy kom­pu­te­rze ok. 24 godzin miesięcznie, oso­by w wie­ku 18–24 lata ok. 65 godzin, a oso­by w wie­ku 25–34 lata ponad 100 godzin miesięcznie.

Możliwość ist­nie­nia nowej jed­nost­ki cho­ro­bo­wej — uzależnienia się od kom­pu­te­ra i inter­ne­tu była sygna­li­zo­wa­na już w początkach lat 90 ub. stu­le­cia, a ter­min Inter­net Addic­tion Disor­der (IAD) użyty został po raz pierw­szy w 1995 roku przez ame­ry­kań­skie­go psy­chia­trę Iva­na Goldberga.

Naj­bar­dziej zagrożone uzależnieniem są tu osoby:

• mło­de, sfru­stro­wa­ne i zagu­bio­ne w świecie dorosłych,
• z pro­ble­ma­mi emo­cjo­nal­ny­mi lub zabu­rze­nia­mi afektywnymi;
• sła­bo komu­ni­ku­ją­ce się z otoczeniem;
• z poczu­ciem niskiej wartości;
• poszukujące przy­jaź­ni, miło­ści, nie­za­do­wo­lo­ne ze swo­je­go obec­ne­go zycia;
• z nie­le­czo­ny­mi dys­funk­cja­mi seksualnymi;
• cierpiące na inne uzależnienia

Rozwój uzależniania od Inter­ne­tu i kom­pu­te­ra jest pro­ce­sem skła­da­ją­cym się z kil­ku etapów:

1. zetknięcie się i zafa­scy­no­wa­nie Inter­ne­tem, kom­pu­te­rem jako nowością, pozna­wa­nie jego aspek­tów i możliwości,
2. zwrócenie uwa­gi na fakt, że korzy­sta­nie z Inter­ne­tu czy kom­pu­te­ra uła­twia odprężenie się i poma­ga w zre­du­ko­wa­niu napięcia,
3. coraz bar­dziej regu­lar­ne korzy­sta­nie z internetu
4. postępujące ogra­ni­cza­nie kontaktów z bli­skim oto­cze­niem (wyco­fy­wa­nie się ze świata real­ne­go, zobojętnienie społeczne)
5. poczu­cie dys­kom­for­tu w sytu­acjach ogra­ni­czo­ne­go dostępu do inter­ne­tu, komputera

6. poja­wie­nie się problemów spo­łecz­nych, zdro­wot­nych, finan­so­wych itp., których związek z korzy­sta­niem z Inter­ne­tu, kom­pu­te­ra jest jednoznaczny

Z badań Ame­ry­kań­skie­go Towa­rzy­stwa Psy­cho­lo­gicz­ne­go wyni­ka, że oko­ło 6% osób korzystających z inter­ne­tu jest od nie­go uzależnionych nato­miast ok. 30% trak­tu­je go jako sposób na uciecz­kę od rzeczywistości.

Kim­ber­ly Young wyróżniła pięć podtypów uzależnienia związanego z kom­pu­te­rem tj.:

• ero­to­ma­nię inter­ne­to­wą – np. oglądanie filmów i zdjęć o cha­rak­te­rze por­no­gra­ficz­nym, uczest­ni­cze­nie w cha­tach o tema­ty­ce seksualnej;
• socjo­ma­nię inter­ne­to­wą czy­li uzależnienie od inter­ne­to­wych kontaktów spo­łecz­nych – np. chat-roomy, gru­py dys­ku­syj­ne, pocz­ta elek­tro­nicz­na, które zastępują rodzi­nę i przyjaciół.
• uza­leż­nie­nie od sie­ci inter­ne­to­wej – np. uzależnienie od gier hazar­do­wych, od gier sie­cio­wych czy też od aukcji lub zakupów on-line;
• przy­mus pobie­ra­nia infor­ma­cji — np. poszu­ki­wa­nie nowych infor­ma­cji, prze­szu­ki­wa­nie baz danych;
• uza­leż­nie­nie od kom­pu­te­ra – np. od gier komputerowych.

Zda­niem Kim­ber­ly Young uzależnienie od inter­ne­tu suge­ru­je udzie­le­nie pięć lub więcej odpo­wie­dzi twier­dzą­cych na następujące pytania:

1. Czy czuł/a się Pan/i zaabsorbowana/y inter­ne­tem do tego stop­nia, że ciągle rozmyślał/a o odby­tych sesjach inter­ne­to­wych i/lub nie może docze­kać się kolej­nych sesji)?
2. Czy odczuwał/a Pan/i potrze­bę zwiększenia ilości cza­su spędzanego w inter­ne­cie, aby uzy­skać większe zado­wo­le­nie (mieć więcej satysfakcji)?
3. Czy podejmował/a Pan/i wie­lo­krot­nie, nie­uda­ne próby kon­tro­lo­wa­nia, ogra­ni­cza­nia lub zaprze­sta­nia korzy­sta­nia z internetu?
4. Czy odczu­wał Pan/i wewnętrzny niepokój, miał/a nastrój depre­syj­ny albo był/a rozdrażniona/y wówczas, kie­dy próbował Pan/i ogra­ni­czać lub prze­rwać korzy­sta­nie z internetu?
5. Czy zda­rza się Pani/Panu spędzać w inter­ne­cie więcej cza­su niż to było pier­wot­nie zaplanowane?
6. Czy kie­dy­kol­wiek ryzykował/a Pan/i utra­tą bli­skiej oso­by, ważnych rela­cji z inny­mi ludź­mi, pra­cy, nauki albo karie­ry zawo­do­wej w związku z ze spędzaniem zbyt dużej ilości cza­su w internecie?
7. Czy kie­dy­kol­wiek skłamał/a Pan/i swo­im bli­skim, tera­peu­tom albo komuś inne­mu w celu ukry­cia swo­je­go nad­mier­ne­go zain­te­re­so­wa­nia internetem?
8. Czy używa Pan/i inter­ne­tu w celu uciecz­ki od problemów, albo w celu uniknięcia nie­przy­jem­nych uczuć (np. poczu­cia bezradności, poczu­cia winy, nie­po­ko­ju lub depresji)?

W wypad­ku roz­po­zna­nia u sie­bie wyżej wymie­nio­nych trud­no­ści nale­ży zgło­sic się do porad­ni lecze­nia uza­leż­nień celem pod­ję­cia się terapii.

Lecze­nie uza­leż­nie­nia od Inter­ne­tu i kom­pu­te­ra opar­te jest na pro­gra­mach tera­peu­tycz­nych zbli­żo­nych do pro­gra­mu lecze­nia alko­ho­li­zmu czy nar­ko­ma­nii. Na począt­ku tera­pii obo­wią­zu­je abs­ty­nen­cja od korzy­sta­nia z kom­pu­te­ra oraz Inter­ne­tu, jed­nak w odróż­nie­niu od tera­pii uza­leż­nień od sub­stan­cji psy­cho­ak­tyw­nych stop­nio­wo w trak­cje lecze­nia pacjen­ci uczą się korzy­stać z sie­ci i kom­pu­te­ra w zdro­wy, bez­piecz­ny dla sie­bie spo­sób. Celem tera­pii jest zmia­na wcze­śniej­szych nawy­ków i zacho­wań zwią­za­nych z posłu­gi­wa­niem się Inter­ne­tem czy kom­pu­te­rem oraz nauka radze­nia sobie z trud­ny­mi emo­cja­mi w bar­dziej kon­struk­tyw­ny sposób.

Maja Kozłow­ska

Biblio­gra­fia:

1. Boh­dan T. Woro­no­wicz „ Gene­za, tera­pia i powrót do zdrowia”